داستان وعده ای که به عمل تبدیل شد

ازجنوب تا نصف‌جهان همه برنده شدند

پروژه انتقال آب دریای عمان به اصفهان، به یقین تنها پروژه تأمین آب استان اصفهان است که بدون چالش اجتماعی و تنش‌های بین‌استانی، منبع آب جدیدی را تولید و به اصفهان منتقل می‌کند.

این طرح، برخلاف پروژه‌های پیشین مثل کوهرنگ ۳ یا تونل‌های پرمناقشه و بدون اینکه حتی یک قطره از حق‌آبه استان‌های بالادست یا سفره‌های زیرزمینی همسایگان تضییع شود. آب را مستقیم از عمق دریای عمان در سواحل سیریک هرمزگان برمی‌دارد، شیرین می‌کند و از مسیری ۹۲۰ کیلومتری (با شیب هیدرولیکی بهینه متوسط ۱.۸ در هزار) به فلات مرکزی می‌رساند.
مطالعات فنی نشان می‌دهد این مسیر، با حداکثر ارتفاع پمپاژ ۲۲۰۰ متر، نه تنها اقتصادی‌ترین گزینه از میان ۲۰ مسیر بررسی‌شده است، بلکه امکان دفع شورابه به آب‌های آزاد عمان را هم فراهم می‌کند، که ارزیابی‌های زیست‌محیطی را بدون اعتراض محلی پشت سر گذاشته است.

ثبت رکورد ملی اجرای یک پروژه عمرانی

وقتی فاز اول پروژه که عملیات اجرایی آن از شهریور ۱۴۰۱ شروع شده بود در کمتر از ۳۰ ماه( اردیبهشت ۱۴۰۴) افتتاح گردید و رکوردی ملی در سرعت اجرای پروژه را به ثبت رساند، نور امید را در دل مردم منطقه روشن کرد.
امید به اینکه با این سرعت اجرا و تکمیل فاز دوم (تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب تا پایان ۱۴۰۵)، استان اصفهان برای اولین بار به یک منبع آبی پایدار، توسعه‌پذیر و غیر وابسته به بارش‌های فصلی دسترسی پیدا می کند.
منبعی که در صورت تشدید خشکسالی‌های مزمن (که تراز زاینده‌رود را در ۱۵ سال گذشته ۸۰ درصد کاهش داده)، نه تنها صنعت را از این چالش نجات می‌دهد، بلکه می‌تواند ۳۰ درصد از نیاز شرب شهری و ۲۵ درصد کشاورزی شرق استان را پوشش دهد.
سرمایه‌گذاری کل ۲.۷ میلیارد دلاری (با سهم عمده فولاد مبارکه: ۱۷ هزار میلیارد تومان در فاز اول)، این پروژه را به نماد همکاری صنعت و دولت تبدیل کرده، جایی که سهامداران خصوصی مثل فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، پالایشگاه نفت و اتاق بازرگانی اصفهان، بدون انتظار بودجه دولتی، پیشقدم شدند.
این فقط یک خط لوله نیست؛ پلی است بین توسعه جنوب و مرکز صنعت ایران، که همه را برنده می‌کند.

از ایده تا افتتاح: مسیری بدون مانع

ایده انتقال آب از جنوب به مرکز ایران، ریشه در دهه ۹۰ دارد، وقتی بحران زاینده‌رود صنایع را به مرز تعطیلی رساند. فولاد مبارکه، با مصرف سالانه ۲۲ میلیون مترمکعب آب، پیش از این ۹۰ درصد نیازش را از رودخانه تأمین می‌کرد – یعنی هر سال ۲۰ میلیون مترمکعب کمتر برای کشاورزان ورزنه و جرقویه. اما در ۱۴۰۰، با حمایت دولت سیزدهم، سهامداران صنعتی متحد شدند: فولاد مبارکه ۴۰ درصد، ذوب‌آهن ۱۵ درصد، پالایشگاه ۱۰ درصد، و بقیه از اتاق بازرگانی و شهرداری‌ها.
فاز اول، که اردیبهشت ۱۴۰۴ با تزریق ۷۰ میلیون مترمکعب آب شیرین‌شده به شبکه صنایع شمال اصفهان (از جمله پالایشگاه) افتتاح شد، گام اول بود.

استاندار اصفهان، مهدی جمالی‌نژاد، در مراسم گفت: «این پروژه، پازل احیای زاینده‌رود را کامل می‌کند؛ بدون آن، کوهرنگ ۳ و ماندگان تنها نیمی از راه را می‌روند.» فاز دوم، با خط لوله مستقل ۹۲۰ کیلومتری از سیریک به مبارکه (هزینه ۱۱۳ هزار میلیارد تومان)، تا تابستان ۱۴۰۵ آماده می‌شود و فولاد مبارکه را کاملاً مستقل می‌کند. مدیرعامل فولاد، سعید زرندی، در بازدید اردیبهشت ۱۴۰۴ تأکید کرد: «ما وعده دادیم و عمل کردیم؛ خط شمالی به پالایشگاه متصل شد، ۱۳۵ کیلومتر از ۱۶۸ کیلومتر جنوبی لوله‌گذاری گردید، و حفاری‌ها تمام است.»

صنعت پایدار: از بحران به جهش تولید

پیش از افتتاح، صنایع اصفهان سالانه ۱۸۰ میلیون مترمکعب از زاینده‌رود برداشت می‌کردند – معادل ۴۰ درصد حق‌آبه کشاورزی. حالا، با ۷۰ میلیون مترمکعب آب دریایی، برداشت صنعتی از رودخانه ۷۰ درصد کاهش یافته. فولاد مبارکه، که هدفش تولید ۱۰ میلیون تن فولاد خام در ۱۴۰۵ است، دیگر نگران خاموشی تابستانی نیست. زرندی می‌گوید: «فاز نهایی تا یک ماه آینده (تیر ۱۴۰۴) به ما می‌رسد؛ این یعنی ۳۰۰ هزار تن فولاد اضافه، معادل ۱.۸ میلیارد دلار صادرات، و حفظ ۲۵ هزار شغل مستقیم.»
ذوب‌آهن و پتروشیمی هم نفس راحتی کشیدند: مصرف آب‌شان از ۱۲ میلیون به ۴ میلیون مترمکعب از رودخانه رسید. در کل، ۴۰۰ کارخانه کوچک و متوسط اصفهان، با دسترسی به آب ارزان (هر مترمکعب ۱۵ هزار تومان)، نرخ بهره‌وری‌شان ۲۲ درصد افزایش یافت. طبق گزارش اتاق بازرگانی، این پروژه جهش تولید را ۱۵ درصد بالا برده و ناترازی انرژی را با تأمین برق پمپاژها (از شهرک خورشیدی شهربابک) جبران کرده. بدون این آب، صنعت فولاد کشور – که ۷۰ درصدش در فلات مرکزی است – تا ۱۴۰۵ نیمی از ظرفیت را از دست می‌داد.

زاینده‌رود احیا، کشاورزان امیدوار

شیرین‌ترین فایده این پروژه برای مردم، امید بازگشت آب به زاینده‌رود است. آنجایی که جمالی‌نژاد، استانداراصفهان اعلام کرد: «تمام سهمیه قبلی صنایع (۱۸۰ میلیون مترمکعب) به شرب و کشاورزی بازمی‌گردد.» در سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۵، حق‌آبه شرق اصفهان برای اولین بار در ۱۸ سال، ۹۵ درصد تخصیص یافت، این یعنی که، ۴۸ درصد رشد تولید گندم، و احیای ۱۲ هزار هکتار زمین بایر در ورزنه و اژیه، بعلاوه آنکه، تراز سفره‌های زیرزمینی شرق استان، بعد از ۲۵ سال منفی، +۰.۴ متر مثبت شد.
در سطح شهراصفهان نیز فشار آب شرب در ۱۲ منطقه حاشیه‌ای ۲۵ درصد افزایش یافت. بانویی ۴۵ ساله در یکی از منطق شمال شرق شهر به ما گفت: «چند سال بود با آب تانکر برای بچه ها غذار تهیه می کردم اما حالا بچه‌ها با آب لوله‌کشی ظروف غذایشان را می شویند. »

از جنوب تا مرکز، همه در مدار

این پروژه، کریدور اقتصادی ۱۰ استان را فعال کرد. در مسیر ۹۲۰ کیلومتری (هرمزگان-کرمان-یزد-اصفهان)، ۶ شهرک صنعتی جدید:

•سیریک (هرمزگان): آبگیر و شیرین‌کن ۳۰۰ میلیون مترمکعبی، با ۲۰ درصد ظرفیت (۶۰ میلیون مترمکعب) برای شرب محلی – کاهش مهاجرت ۵۵ درصدی از ۵۸۰ روستا، و ایجاد ۳۵۰۰ شغل در نمک‌زدایی.
•کهنوج (کرمان): ایستگاه پمپاژ به مرکز گلخانه ۱۰۰۰ هکتاری تبدیل شد؛ تولید خرما ۳۰ درصد رشد، ۲۲۰۰ شغل برای جوانان محلی.
•شهربابک: شهرک خورشیدی ۱۵۰ مگاواتی، تأمین ۴۰ درصد برق پمپ‌ها – نرخ بیکاری ۴ درصد کاهش، ۱۸۰۰ شغل فنی.
•انار (کرمان): تعمیرگاه خط لوله، ۲۵۰۰ شغل دائمی؛ درآمد خانوارها ۲.۵ برابر.
•اردکان (یزد): کارخانه لوله GRP، ظرفیت ۱۰۰ هزار تن؛ ۱۵۰۰ شغل صنعتی.

از بهارستان تا مورچه‌خورت، سبز شد

در حالی که بخش اعظم مسیر خط لوله در استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد قرار دارد، اما بیشترین تأثیر توسعه‌ایِ مستقیم در «مناطق پیرامونی فولاد مبارکه» دقیقاً در استان اصفهان و در شعاع ۷۰ کیلومتری کارخانه رقم خورده است؛ مناطقی که تا پیش از این پروژه، عمدتاً خشک، کم‌جمعیت و با نرخ بیکاری بالا بودند و فقط به عنوان «حریم بهداشتی مبارکه» شناخته می‌شدند. حالا همان زمین‌های بایر، در حال تبدیل شدن به یکی از فعال‌ترین قطب‌های صنعتی و کشاورزی نوین ایران هستند.

فناوری بومی، الگویی جهانی

۹۵ درصد تجهیزات پروژه با دانش و همت ایرانی فراهم آمد. لوله‌های GRP از اهواز، پمپ‌های مپنا (۶ مگاواتی)و سیستم SCADA از دانشگاه شریف (با مصرف انرژی ۱۲ کیلووات ساعت/مترمکعب – ۲۵ درصد کمتر از استاندارد جهانی!). این فناوری، حالا به عمان صادر می‌شود.
این موضوع آنقدر غرورآفرین بود که زرندی، مدیرعامل فولاد مبارکه در سخنانی گفت: «ما رکورد پمپاژ آب از صفر(سطح دریا) به ارتفاع ۲۲۰۰ متری را با کمترین مصرف انرژی زدیم؛ الگویی برای خاورمیانه.»

افق روشن: مدلی برای ایران

قرار است فاز دوم پروژه، ۳۳۰ میلیون مترمکعب به مقدارفعلی اضافه‌کند که یعنی ۵۰ درصد آب شرب اصفهان را پوشش می‌دهد.
جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان در حاشیه بهره برداری از فازاول گفت: این مدل از همکاری را ؛ «صنعت خصوصی پیشقدم- دولت پشتیبان» به فلات مرکزی گسترش می‌دهیم.»
با این احوال، مردم امید روش دارندکه اجرای کامل این پروژه همراه با اتمام طرح های نیمه تمامی همچون تونل سوم کوهرنگ و ماندگان و.. دوباره تصاویری را ببینند که درآنها؛ سی‌وسه‌پل آب دارد، مزارع جرقویه سبزند ونگین ناژوان در قلب شهر می درخشد، و مردانشان بعد تلاشی روزانه از فولاد مبارکه خوشحال به خانه می آیند،چراکه با اجرای این پروژه، بزرگ‌ترین پیروزی عقلانیت بر بحران در تاریخ ایران معاصر را به چشم دیدند.

مهمترین دستاوردهای اجرای طرح آب رسانی از دریای عمان به اصفهان

• ۴۲۰ واحد صنعتی (از قطعات خودرو تا صنایع غذایی) مستقر شده‌اند
• ۱۸ هزار شغل مستقیم ایجاد شده (۷۲ درصد نیروهای بومی از شهرهای مجاور مثل فلاورجان، پیربکران و نجف‌آباد)
• نرخ بیکاری بهارستان از ۱۶.۸ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۴.۹ درصد در پاییز ۱۴۰۴ کاهش یافته
• شهرک مسکونی ۱۰ هزار نفری «بهارستان نوین» با آب شرب پایدار از همان خط، در حال ساخت است و اولین فاز آن بهمن ۱۴۰۴ تحویل می‌شود.
• ۲. مورچه‌خورت و منطقه صنعتی جی
• مورچه‌خورت، که تا سال ۱۴۰۱ یکی از خشک‌ترین و محروم‌ترین بخش‌های شهرستان شاهین‌شهر بود، حالا به «دره سیلیکون آبی اصفهان» معروف شده.
• ۱۱۰۰ هکتار گلخانه مدرن های‌تک با آب بازیافتی از پساب صنعتی مبارکه و آب دریا احداث شد
• تولید سالانه ۱۸۵ هزار تن خیار، گوجه و فلفل رنگی (بزرگ‌ترین مجتمع گلخانه‌ای استان)
• ۶۵۰۰ شغل مستقیم برای زنان و جوانان روستاهای اطراف (میانگین حقوق ۲۲ میلیون تومان)
• اولین مرکز تحقیقاتی آب شیرین‌کن خورشیدی کشور در این منطقه با همکاری دانشگاه صنعتی اصفهان راه‌اندازی شد.
• ۳. شهر مجلسی و شهرک صنعتی جدید
• مجلسی، در ۴۵ کیلومتری مبارکه، به عنوان «شهر فولاد دوم» در حال شکل‌گیری است:
• ۳ کارخانه تولید ورق گالوانیزه و رنگی با سرمایه‌گذاری مشترک مبارکه و بخش خصوصی
• ایجاد ۹۲۰۰ شغل مستقیم تا پایان ۱۴۰۵
• شبکه آب شرب شهر مجلسی که سال‌ها با جیره‌بندی بود، از مهر ۱۴۰۴ با ۸ میلیون مترمکعب آب دریا کاملاً پایدار شد.
• ۴. فلاورجان، پیربکران و روستاهای حاشیه زاینده‌رود
• با آزاد شدن سهمیه قبلی فولاد مبارکه از زاینده‌رود، این مناطق که دقیقاً در حریم تأثیر کارخانه هستند، شاهد تحول عظیم شدند:
• ۸۵۰۰ هکتار زمین کشاورزی در دشت فلاورجان-پیربکران دوباره زیر کشت رفت
• احداث ۴۲۰ واحد دامداری صنعتی شیری با آب پایدار
• راه‌اندازی اولین شهرک شیلاتی استان اصفهان در پیربکران (پرورش ماهیان خاویاری و تیلاپیا با آب شور بازیافتی از خط دریا)
• افزایش ۳۴ درصدی درآمد سرانه روستاهای این محور در دو سال گذشته.
• ۵. احداث شهر جدید «فولادشهر ۲»
• در زمین‌های بایر شمال کارخانه مبارکه، شهر جدید ۵۰ هزار نفری «فولادشهر ۲» در حال احداث است که قرار است تا سال ۱۴۰۸ به جمعیت ۱۲۰ هزار نفر برسد.
• تمام آب شرب و فضای سبز شهر از خط دریای عمان تأمین می‌شود
• ۳ بیمارستان تخصصی، ۱۸ مدرسه و یک دانشگاه فنی-حرفه‌ای با تمرکز بر صنایع فولاد و آب در حال ساخت است
• ۷۵ درصد ساکنان اولیه، کارگران و مهندسان خود مبارکه و خانواده‌هایشان هستند.
• آمار کلی تأثیر بر مناطق پیرامونی فولاد مبارکه در استان اصفهان (تا آبان ۱۴۰۴)
• ۳۶ هزار شغل جدید مستقیم در شعاع ۷۰ کیلومتری کارخانه
• افزایش ۲۸ درصدی درآمد سرانه خانوارهای روستایی اطراف
• احیای ۲۲ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغی در حریم مبارکه
• کاهش ۶۱ درصدی مهاجرت از روستاها به شهر اصفهان